... is een bezoekje waard
- op de zondagmiddagen
- op de open Monumentendagen.
Een librije (ook liberarie genoemd), (Liber= latijn betekent boek) is een ruimte bij of aan de kerk of een klooster waarin de boeken werden bewaard. Aanvankelijk omvatte de Librije gewijde en liturgische boeken, later ook ‘kerkvaders’, theologische werken en boeken
betreffende kerkelijk recht. Het was dus de bibliotheek van de parochie. De boeken waren aan de lezenaars met kettingen vastgemaakt zodat een onbevoegde ze niet kon meenemen. De boeken vormden - zeker vóór de tijd van de drukkunst - immers een zeer kostbaar bezit.
De librije van de kerk van Hulst vinden we voor het eerst vermeld in de kerkrekening uit 1415. Dat is tevens ook een van de oudste rekeningen – de eerste is van 1409 – dus het kan best zijn dat de librije er al een poos was en reeds in de veertiende eeuw was gebouwd. In dat jaar 1415 werd er op het dak van de librije een klokje geplaatst. In april en mei 1430 werden er herstellings-werkzaamheden uitgevoerd. In 1569 werden nog twee dozijn ijzeren kettingen aangeschaft om de boeken vast te maken en twee kleine sloten. De goten werden gerepareerd en van een wenteltrap, die was aangebouwd, werden negen treden hersteld of aangebracht. De librije bestaat niet alleen uit de ruimte die we kunnen bezichtigen. Er zijn nog 2 identieke ruimte erboven, die echter niet te bezichtigen zijn.
Om de ruimte als bibliotheek te accentueren, zijn bij de bouw in de vier hoeken beeldhouwwerken aangebracht die lezende mensen voorstellen. Dit zijn:
- Mozes die de twee stenen tafelen voorhoudt (de Tien Geboden)
- Een man die een boek voor zich houdt (waarschijnlijk een priester met het evangelieboek)
- Een man met een boekrol.
- Een man met een middeleeuws hoofddeksel (14e of 15e eeuw) en een boek.
Deze beeldhouwwerken hebben de beeldenstormen van 1566 en 1578 overleefd en zijn nog steeds te bewonderen.
Ze worden beschouwd als fraaie voorbeelden van veertiende-eeuwse (of eerdere) beeldhouwkunst in Vlaanderen.
Wat oude boeken ons vertellen?
Regelmatig lezen we in de kerkrekeningen over de aanschaf van zangboeken en liturgische werken. Soms werden boeken als schenking ontvangen of ontving men geld van (rijke) parochianen om boeken aan te kopen. Zo gaven Pieter de Pauw, zijn moeder, zijn broer priester Janne de Pauw en Pauwel Haac vanaf 1477 enkele jaren achtereen geld aan de parochie om boeken voor de librije te kopen. Pieter de Pauw en Pauwel Haac waren in die jaren schepenen van de stad. Een enkele maal werden zelfs boeken uitgeleend. Diezelfde Pieter de Pauw had via zijn broer een boek van Thomas van Aquino te leen, waarschijnlijk de Summa Theologica. Thomas van Aquino was in de middeleeuwen de beroemdste en grootste theoloog.
Tachtig jarige oorlog
Na november 1645, toen Hulst werd veroverd door Frederik Hendrik werd de kerk overgedragen aan de hervormden. De voornaamste werken zijn toen naar Gent gevoerd. Enkele oudere, soms perkamenten, werken kwamen terecht op het stadhuis waar ze werden versneden voor het inbinden van registers en boeken, soms ter versteviging van de rugband (‘maculaturen’). In Hulst zijn dus geen oorspronkelijke werken uit de Librije meer aanwezig.
Besluit van Napoleon
Toen in 1807 de koorkerk en het transept werden teruggegeven aan de katholieken, werd de librije ingericht als sacristie. Dat bleef zo tot in de dertiger jaren van de twintigste eeuw, toen na de aankoop van het schip, de huidige sacristie werd betrokken. De librije kreeg toen de functie als opslagruimte Sedert een tiental jaren wordt de librije in de zomerperiode ingericht als schatkamer van de basiliek. Hierin worden de schatten van de basiliek tentoongesteld en is er wisselend aandacht voor het thema van het jaarlijkse Open Monumentendag. De laatste jaren wordt aandacht besteed aan de gesloten kerken van onze parochiegemeenschap. De tentoonstelling is vrij toegankelijk voor geïnteresseerd publiek.
In 2019 is de Librije op de zondagmiddagen van 14.00 tot 17.00 uur geopend. Van zondag 19 mei tot en met 8 sept, met uitzondering van de doopzondagen 23 juni, 14 juli en 1 september, bent u van harte welkom.
Open Monumentendagen 14-15 september:
Tijdens de open monumentendagen organiseert de VVV bezoeken in de toren van de basiliek. U kunt genieten van het prachtige uitzicht tot aan de Westerschelde aan toe. Op zaterdag 14 september is de basiliek in het kader van Open Monumentendag geopend vanaf 11.00 tot 17.00 uur. Op zondag 15 september van 13.00 tot 17.00 uur. Op beide dagen is er op 13.00, 14.00 en 15.00 uur een rondleiding, die ingeleid wordt door een mini-concert van circa 15 minuten waarop Marcel Mangnus, als organist van de basiliek het beroemde Louis Isoré orgel van 1610 zal bespelen. Daarna zijn er deskundige gidsen aanwezig, die u heel veel over de basiliek en haar geschiedenis kunnen vertellen.
U bent van harte welkom!
Bronnen:
- Beschrijving van de Librije door pater W. Brand.
- Diverse jaarboeken van de oudheidkundige kring 'De Vier Ambachten'